Joxe Mari Iparragirrek abesti ederrak konposatu zituen eta euskaldunen bihotzetara heltzen jakin zuen, baina senar eta aita rolean ez zuen horren maila ona eman. Ez zen lanerako jaio eta emaztea eta seme-alabak Uruguain utzita itzuli zen Euskal Herrira. Anjela Kerexeta emazteak atera behar izan zuen familia aurrera. Hark bai meritua…
Aurtengo Ondarearen Europako Jardunaldiak emakumeen emariari buruz dira eta Urretxuko Udalak Kerexetaren bizitza ezagutzera ematea erabaki du. Horretarako, bisita gidatua antolatu du. Larunbatean izango da, 11:30en, Iparragirre plazatik irtenda.
Iparragirreren emazteari buruz argitaratu den lanik osoenetako bat Nerea Pikabea kazetariak idatzi zuen Tolosako Galtzaundi aldizkarirako.
Bertan jasotako informazioaren arabera, Kerexeta Alegin jaio zen 1838an. Iparragirre ezagutu zuenean, berak 17 bat urte zituen eta urretxuarrak 35. Garai hartan Iparragirre Tolosan zegoen eta alegiarrak bertako ostatu batean lan egiten zuen.
Kerexeta txikia zen, baina edertasun handikoa eta Iparragirrek ez zuen alegiarra gorteatzeko aukera galdu. Gitarra hartu eta bertsotan deklaratu zitzaion urretxuarra.
Kerexeta seko maitemindu zen, 1897an La Vasconia aldizkariko zuzendariari aitortu zion moduan. Gaztelania traketsean, Francisco Grandmontagneri Iparragirreri buruz hitz egin zion. «Oso gustuko nuen, goitik behera. Izan ere, gizon ederra zen. Bizarra ere ederra zuen. Eta bihotz onekoa zen. Gainera, inork baino hobeto hitz egiten zuen euskaraz. Nire gurasoek ez zuten berarekin ezkontzea nahi, baina maiteminduta nengoen. Eta badakizu… Emakumeok maiteminduta gaudenean… Bihotza burugogorra da».
Hala, Iparragirrek berarekin ezkontzea proposatu zionean, ez zuen zalantzarik izan. Donostian deklaratu zitzaion. Iparragirre Tolosatik irten zen beste herri batzuetan abesteko eta, halako batean, Kerexetari gutun bat idatzi zion. Bertan, Donostiako jaietan elkartzea proposatu zion. Kerexeta Donostiara joan zen eta zita hartan urretxuarrak Argentinan ezkontzea proposatu zion. Izan ere, olerkariak urte asko eman zituen Euskal Herritik kanpo eta bertako apaizak ez ziren beraz fio: beste herrialderen batean emazteren bat izango zuen beldur ziren eta agiri asko eskatzen zizkioten beste emazterik ez zuela frogatzeko. «Ez zuten Joxe Mari ondo ezagutzen… Nola ezkonduko zen ba euskalduna ez den emakume batekin? Nahiago mutilzahar hil… Apaizen mesfidantzak amorrua eragin zidan eta berarekin munduaren amaierara ere joango nintzatekeela erantzun nion».
Hala, Argentinara joan ziren. Bertan, oso bizitza gogorra izan zuten. Bederatzi seme-alaba izan zituzten (bat haurtxoa zela hil zen) eta beti pobrezian bizi izan ziren. Izan ere, Iparragirrek ez zuen negozioetarako balio. Artzain egon zenean, ardiek ihes egiten zioten. «Ez al duzu ikusten hamabost falta direla?», esan zion behin bere emazteak. «Utziezu, Anjelita, bihar itzuliko dira. Eta itzultzen ez badira, beste nonbaiten hobeto daudelako izango da. Beraiek ere askatasuna maite dute eta nik ardiek ere foruak izatea nahi dut», erantzun zion Iparragirrek.
Azkenik, Uruguaira joan ziren bizitzera. Bertan, Cafe del Guernica kafetegia ireki zuten. Han ere porrot egin zuten. Urretxuarrak ez zien bere lagunei kobratu nahi eta negozioa itxi behar izan zuten. Hura gutxi balitz, Bigarren Karlistadan foruak galdu eta gero, Iparragirrek Euskal Herrira itzultzea erabaki zuen foruak defendatzeko. Emaztea bakarrik utzi zuen zortzi seme-alabekin. Zaharrenak 15 urte zituen.
Iparragirre 1881ean hil zen eta Kerexeta Domingo Elutchanz-ekin ezkondu zen. Beste bi haur eduki zituen. 1890ean bigarrengoz alargun gelditu zen. 1920an hil zen, Uruguaiko Mercedes herrian, 82 urterekin.
2020an Iparragirreren jaiotzaren 200. urteurrena beteko da eta bere emaztearen heriotzaren mendeurrena. Bera hil eta 100 urtera Kerexetaz hitz egiten ari bagara Iparragirreren emaztea izan zelako da, baina Iparragirrez hitz egiten dugun bakoitzean ere alegiarra aipatu beharko genuke.
