1383an beste lurraldetasun erreferente bat sortu zen:Urretxuko Udala. Harrigarria badirudi ere, Urretxu Gaztelako gerrarenondorioz sortu zen. "Enrikek Pedro I erregeari tronoa kendu nahizion. Biek aliatuak bilatu zituzten eta hemen Enrikek garrantziahandiko bat lortu zuen: Lazkaoko jauna. Bere laguntza eskertzeko,1366an Zumarragako elizaren gaineko agintea eman zion".
Zumarragarrak ez zeuden gustura Lazkaoko jaunarenmandatupean eta batzuek erregearen menpeko zuzenak izatea eskatuzuten. "Dirudunenak izango ziren, seguru aski, erregearen babesaeskatu zutenak: villarreal izatea, alegia. Juan I erregeak eman zienVillarreal de Urrechua titulua. Bi herriak modu ezberdinean sortuziren, beraz: Zumarraga bere kasa eta Urretxu erregearen eskutik.Urretxu sortu eta gutxira Zumarragako biztanleak juridikoki urretxuarizatera pasatu ziren eta Lazkaoko jauna haserretu egin zen, noski.Azkenean, bi herriak Seguraren menpera pasatu ziren: Seguravillarreal handi eta boteretsua zen".
1411n Seguraren babesetik irten ziren eta ZumarragaLazkaoko jaunaren eskura pasatu zen berriro. Mende erdialdera libratuzen jauntxoaz, Enrike IV erregeak guztiak Andaluziara bidalizituenean.
Ordutik, zer? Pradak bi herrien arteko harremanhistorikoa "ona" izan dela dio. "Eguneroko bizitzanelkarlana nagusi zen. Bideak egiteko eta konpontzeko, arraina etaharagia ekartzeko… ados jartzen ziren. Bideak partekatzen zituztenez, ez zuen zentzurik batek bere zatia egoera onean edukitzeaeta besteak txarrean".
Dena den, garai batean bi herriak ez zeuden batabestearengandik horren gertu. "Baserrietan bizi ziren etaigandeko mezatan elkartzen ziren. Udalak meza ondoren jakinaraztenzituen bere aginduak. Urretxu ibaitik gertu samar egin zen etaZumarraga mendian. Hazten joan zen heinean, Eitzaga kolonizatu zuten.Gero, XVI. mendean, Kalebarrenera jaitsi ziren".
Muga beti ibaia izan da, Urretxuren sorreratik. Biherrien arteko istilurik handienak ibaiaren ibilbidea aldatu zeneansortu ziren, trenbidea heltzearekin. "Ibaiak meandroa egitenzuen trenbidea pasatu behar zen tokian: Isabeleko zubia eta Galeperraartean. Zubia egitea baino errazagoa zen ibaia desbideratzea eta horiegin zen. Ibaia mugitu aurreko muga mantentzea erabaki zen, bainaazkenean errekak agindu zuen".
Pradak dioenez, Zelaikoa meandroan bizi zenfamilia izan zen euren etxea eta lursaila Zumarragara pasatzea eskatuzuena. "Zumarragako erdigunea Urretxukoa baino askoz eregertuago zutenez, oraindik Labeaga kalea egin gabe zegoen, Zelaikoaetxean bizi zirenek Zumarragara pasatzea erabaki zuten. Udalak eurenesku utzi zuen hori lortzea eta Foru Aldundiak baiezkoa emanzuen. Urretxu aurka azaldu zen eta kontua epaitegietara iritsi zen.20 urte ondoren, gaia Madrilgo gorteetan aztertu zuten eta haieilogikoena lursail hura Zumarragara pasatzea iruditu zitzaien".
Zumarragak herri erdian lur pila irabazi zuen. Kontuanizan behar da Secundino Esnaola kalearen zati handi bat Urretxurenazela duela 200 urte. Horrek bi herrien arteko harremana gaiztotuzuen. Gainera, garai berean beste istilu bat izan zen antzinakoerrege bidearen inguruan. "Errege bidea Eitzagatik jaitsi etaEliz-Kale, Piedad eta Kalebarrenetik pasatzen zen. Gero, Urretxukoaldapa igotzen zuen eta, Labeaga eta Ipeñarrieta zeharkatuondoren, Bergarako bidegurutzera joaten zen. Zumarragak Ipeñarrietaaldera zihoan bidexka zuen, motzagoa eta aldaparik gabekoa. Trenbideaegiteko bide hau txikitu zen, baina enpresa konpontzera behartutazegoen eta hautsi aurretik baino handiagoa egitea adostu zuenUdalarekin", dio Pradak.
Horrek urretxuarren artean kezka piztu zuen. Izan ere,"diru-iturri nagusietako bat errege bideko merkatal trafikoazen, baina dilijentziak Zumarragako bidea erabiltzen hasten baziren,hori galduko zuten".
Hirugarren istilu nagusiak ere komunikabideekinzerikusia du. "Tren geltokia kostaldeko errepidearekin lotubehar zen, baina udalak ez ziren ados jartzen. Zumarraga errepideberria ordaintzeko prest zegoen, Secundino Esnaola, Legazpi,Soraluze, Kalebarren eta Ipintzatik pasatzen bazen. Bidea laua zeneta ez zegoen mendiari zatirik kendu beharrik. Urretxukoek, ordea,errepidea bertatik joatea nahi zuten. Horretarako, udaletxeari arkuakentzeko eta elizaren zati bat botatzeko prest zeuden. AldundiakUrretxukoen proposamena hobetsi zuen eta Zumarragakoek ez zutenulertu. Soraluze alkatea asko haserretu zen eta Zumarraga Gipuzkoakoherrien ermandadetik irten zen".
Pradak dioenez, urretxuarrak zumarragarren asmoenbeldur ziren. "Zumarragak bi herriak batzea proposatu zuen behinbaino gehiagotan, lehen aldiz 1843 inguruan, baina urretxuarrek horieuren kalterako izango zela esaten zuten. Urretxuarrek Zumarragakeuren herria bereganatu nahi zuela uste zuten".
Batze saiakera serioena 60ko hamarkadakoa izan zen."Hitzarmena Gobernadore Zibilarengana bidali zen, bi herrieninteresak errespetatzen zirela berma zezan eta bere onespena emanzuen. Herria lautan zatituko zen eta elizak El Salvadorrekoa,Zumarragako parrokia, Pagoetakoa eta Urretxuko parrokia izango ziren.Bestalde, Kalebarrenetik Isabel tabernako zubira arte ibaiaestaltzeko asmoa zegoen; Udaletxea Zumarragan egongo zen, bainahirigintza batzordea Urretxun; festa nagusiak Santalutziak izangoziren… Dena oso ondo lotuta zegoen". Herri berriari izenajartzeko ideia lehiaketa ere izan zen: Urretxuaga, Zumavilla,Villazuma… bezalako izen xelebreak aipatu ziren.
Urretxuko udalbatzak Zumarragarekin batzea onartu zuen1966an, baina… "Ekuadorren zegoen Arozena abizeneko misiolariurretxuarra etorri zen eta jendea mobilizatu zuen batzearen aurka.Manifestazioak ere egon ziren eta Urretxuko Udalak atzera egin beharizan zuen. Zumarragako jendea, berriz, alde zegoen", dio AntonioPradak.
Dena den, bi herrien arteko arazoak puntualak izandirela eta elkarlana nagusi izan direla argi utzi nahi du. Hala ere,elkarbizitzak aparteko arazorik sortu ez badu ere, onena batzeaizango litzatekeela uste du.
Valentin Berriotxoa:“Gurea txikiagoa da eta txikiek elkartzeko eta euren buruadefendatzeko joera dute”
Berriotxoatarrek ez dute aurkezpen handirikbehar. Valentinek urretxuar petotzat du bere burua eta hainbatekimenetan parte hartu du. Herriko nondik norakoen inguruko kezkaduen laguna izanik, luze eta zabal hitz egin du zumarragarrekin dutenharremanaz.
Ez du uste urretxuarren eta zumarragarren artean alderikdagoenik. "Alde bakarra dago: batzuek Urretxu maite dute etabesteek, ordea, Zumarraga. Horrek ez du esan nahi batzuek besteenaurkako ezer izan behar dutenik. Hori bai, bakoitzak berearilehentasuna ematen dio".
Dena den, urretxuarrek herria indar bereziarekindefendatzen dutela onartzen du. "Gurea txikiagoa da eta txikiekelkartzeko eta euren burua defendatzeko joera dute. Zumarragakoanaizela esaten didaten bakoitzean, argi uzten dut Urretxukoa naizela.Horrelakoetan nola jartzen zareten! esaten digute, baina guk argiutziko ez bagenu, desagertu egingo ginateke…".
Berriotxoak batzuen eta besteen arteko borrokakgogoratzen ditu. "Erreka erdian zela, harrika aritzen ginen.Gero, guztiok elkarrekin futbolean jokatzen genuen. Bat-egitesaiakera ere oroitzen dut. 14 bat urte izango nituen, baina Fusiónno, viva Villarreal kartelak gogoratzen ditut. Gure bi herriezosatutako herri berriarentzat izen xelebreak asmatu zirela eregogoratzen dut, baita udaletxea erreka gainean eraikitzeaz hitz eginzela ere".
Valentinen familia bi herriak bat egitearen aurkazegoen. "Txikia, handiarekin elkartzen denean, bereganatua da.Zumarraga Urretxu baino ezagunagoa zen eta izen hori geldituko zenazkenean. Hori argi genuen eta gurasoak fusioaren aurka zeuden.Zumarragako batzuk ere bai, e!".
Argi utzi nahi du, hala ere, bi herriotako bizilagunenarteko harremana ez dela sekula gaiztotu. "Pentsa, alkateekfusioa proposatu zuten, koadriletan bi herrietako jende aurkidaiteke, urretxuarrak eta zumarragarrak elkarrekin ezkontzen dira…Nire emaztea ere Zumarragakoa da! Eztabaidaren bat izan dugu, bainaarazorik ez sekula. Koadrilan ere elkarri zirikatzen diogu noizeanbehin, baina ez gara handiagoetara pasatzen".
Hala izanik, "harriduraz" bizi dituazkenaldian bi udalen artean izan diren hika-mikak. "Elkarrizketafalta da arazoa. Bi aldeetako bat ez da borondate onez jokatzen ari.Eurek jakingo dute ondo nork duen erru handiagoa.Areizaga-Kalebarrenekoa eta errotondakoa ez ditu inork ulertzen.Betidanik elkarrekin bizi gara eta! Halako jarrerek bizilagun guztioiegiten digute kalte: askok sekulako buelta eman behar dute geltokiinguruan, Ipeñarrietako bidegurutzea autoz gainezka izaten da,Areizaga-Kalebarren aspaldi berritu beharrekoa zen…".
Hala ere, Valentin Berriotxoak ez du uste,oraingoz, herritarrek ekimena hartzea komeni denik. "Hauteskundeakheltzear dira eta kontuz ibili behar da. Batek komeni ez den zerbaitesatea nahikoa da, parekoa erasora pasatzeko. Hauteskundeetanherritarrek gai honen inguruan duten iritzia islatu beharkolitzateke, baina memoria txarra dugu. Berehala ahazten dugu guztia.Dena den, bozketen ondoren egoera lasaitu egingo dela uste dut.Hauteskundeak gertu egotea ez da ona izan. Maiatza ondoren alkateekjarrera berarekin jarraituko balute, orduan bai, zer edo zer eginbeharko litzateke. Foroak bideratzea ez da erraza, baina udalordezkariak elkartzera eta hitz egitera bultzatuko dituen mobilizaziopuntual bat antolatzea ondo irudituko litzaidake".
Hauteskundeak irabazteak ez duela denetarakoeskubidea ematen kontuan izatea nahi du. "Politikoek lau urtetannahi dutena egiteko joera dute. Baita aurkeztutako programatikkanpoko gauzak ere. Horien guztien inguruan, galdeketak antolatubeharko lirateke".
Pello Gartziandia:“Urretxuarrek zumarragartasunaz hitz egiten dute, bainaurretxuartasuna handiagoa dela uste dut”
Pello Gartziandia Eitzagakoa da. Beregaraian Ezpata Dantzaria izan zen eta baita zinegotzia ere, herriarenalde lan egindakoa da beraz. Urretxuarrak estiman ditu eta kezkahandiz bizi ditu azkenaldian izan diren hika-mikak.
Bere burua zumarragartzat du. "Gaztetan FLEkoakginela esaten genuen txantxetan: Frente de Liberación deEizagakoak. Auzoan arazo batzuk zeuden eta Udalari gutaz ahaztutazegoela leporatzen genion, baina zumarragartzat genuen geure burua".
Ez du uste zumarragartasuna oso indartsua denik."Urretxukoek zumarragartasunaz hitz egiten dute, bainaurretxuartasuna handiagoa dela uste dut. Urretxuar peto gehiago daudezumarragar petoak baino. Hemen ere badaude herriko semeak, bainagarai batean baino gutxiago. Sentimendu hori handiagoa da Urretxun".
Normala iruditzen zaio. "Bi herri dira eta normalada euren gauzak defenditzea, baina azkenaldian ikusi ditugun gauzekez dute ez hankarik eta ez bururik", dio kezkatuta. Gazteazenean bi herriak elkartzeko zorian izan zirela oroitzen du. "Bialkateek bultzatu zuten, herria kontuan izan gabe. Eztabaida handiakizan ziren. Urretxun izan zen elkartzearen aurkako mugimenduhandiena. Herritarrek ez zioten barkatu alkateari halako lanetanhastea eurak kontuan izan gabe. Nik 20 bat urte nituen eta Madayanlan egiten nuen, ez nuen gertutik jarraitu prozesua. Hautsi zenean,belaunaldi berriek mentalitate irekiagoa izango zutela pentsatu nuen;baina ez da hala gertatu".
Ez dago balizko fusio baten aurka, baina "osozaila" ikusten du halakorik ematea. "Pausoak polikiago emanbehar dira. Hasteko, bi herrien arteko lankidetza bilatu beharda. Orain dagoena baino sakonagoa eta epe luzera begira, ez gaizehatz batzuetan bakarrik. Garai batean Hego Euskal Herriko lauherrialdeak bat izan behar zutela esaten zen eta orain lankidetzahitzarmena sinatzeaz hitz egiten da. Herri mailan ere hori kontuanizan beharko genuke. Gauzak ondo joanez gero, belaunaldi berriek bategitea proposatu dezakete. Nork daki?".
Hitzarmenik ezean, azken urte hauetako gaizkiulertuakerrepika daitezkeela uste du. "Gehiago edo gutxiago, bi udalekdute errua. Barregarri gelditu gara. Kanpokoek zoratuta gaudelapentsatzen dute. Gainera, garai bateko ezinikusiak berpizten ari diraherritarren artean: halako gaietan jendeak ez du arrazoitzera jotzen.Egoera desblokeatu behar da".
Horretarako, herritarren parte hartzea ezinbestekoaikusten du. "Bi herriak, Zumarraga oraindik eta gehiago,lokartuta daude. Ez dago herriaren alde lan egiteko asmo handirik.Alderdiek ere bi alkateen eskutan utzi dute guztia eta inork ez duhau konpontzeko pausorik eman. Orain hauteskundeak izango dira eta eazer edo zer egiten den. Ezin ditugu beste lau urte pasatu ezer egingabe", azaldu du.
Gartziandiak nola lan egin beharko litzatekeenere pentsatu du. "Herri bakoitza bere aldetik bildu beharkolitzateke bere beharrak aztertzeko. Ondoren, bien artean behar horieinola erantzun adostu beharko lukete eta udalei jakinarazi. Oso zailaizango da, baina herritarrek zer edo zer egin behar dute, alderdiakez baititut adostasun batera heltzeko prest ikusten".
Bera zinegotzia izan zen garaian gauzakbestelakoak izan zirela dio. "Ramon Arbizu eta Jose JulianIrizar ziren alkate eta, alderdi berekoak zirelako-edo,aurrerapausoak eman ziren. Urretxuarrak pixka bat suminduta daudeantzinatik, Zumarragak poliki-poliki lurrak jan dizkiela diote.Horren aurrean, antzinako planoak hartu eta herri bakoitza norainoheltzen den zehaztu genuen. Hori oso positiboa izan zen. Urte askotanharremanak onak izan dira, baina orain…", dio atsekabetuta.
Mila Irizar:“Beti iruditu zait urretxuarrak oso sutsuak direla, bai onerako etabai txarrerako”
Mila Irizarrek ondo ezagutzen dituurretxuarren eta zumarragarren arteko garai bateko hika-mikak,Kalebarrenen jaio baitzen eta bertan igaro baitzuen bere haurtzaroeta gaztaroa. Ordutik hona, bi herrietako bizilagunen artekoharremana dezente hobetu dela dio.
Umetan, San Joanak heldu aurretik, tirabirak izatenzituztela oroitzen du. "Kalebarrenen, hiltegiaren inguruan, SanJoan sua egiten genuen. Zume azalak eramaten genituen horretarako etaUrretxutik guri lapurtzera etortzen ziren. Bestelakoan, askotaneztabaidatzen genuen. Mojetara joaten ginen, baita urretxuarrak ere,eta bidean asko eztabaidatzen genuen: batzuen eliza besteena bainopolitagoa zela… halako gauzak. Azkenean, bakoitza berearekingeldituko zen beti…". Dena den, Kalebarreneko borroken kontuazaharragoa dela dio. "Nik ez nuen halakorik ezagutu, baina gureamak askotan kontatzen zuen harrika ibiltzen zirela. Bera ere bertanjaioa zen".
Frankismoa amaitzearekin, alderdi politikoek ikuspuntuzabalagoa erakutsi zutela, elkarlana bultzatzen hasi zirela etahorrek giroa baretzen lagundu zuela uste du. Lehenago, bi herrien bategitearen kontua izan zen. "Beno… horrek giroa gaiztotu zuen.Urretxuarrei zumarragarrok lasai asko ikustea ematen zien amorrugehien. Egia esan, Zumarragan ez zuen kezka handirik eragin.Urretxun, euren herria txikiagoa izanik, bereganatuko genituen beldurizango ziren… Batzuekin ezin zen hitz egin eta kezkarik agertzen ezzuten herritarrak traidoretzat zituzten. Beste batzuek ez zuten ondopasatuko", dio.
Udalek berehala egin zuten atzera. "Filtraziorenbat izan zen eta hor bukatu zen kontua. Oraindik ere nonbaiten Fusiónno. Viva Villarreal jartzen duela uste dut. Euren izaera galdukozutela usteko zuten… Urretxuarrek eurek zutena Zumarragan ezbazegoen, beste inon ez zegoela uste zuten. Zumarragari begira zeudenbeti".
Irizarren ustez, urretxuarren eta zumarragarrenartean aldea dago. "Beti iruditu zait urretxuarrak oso sutsuakdirela, onerako eta txarrerako. Euren herria indar handiz defendatzendute eta herriaren alde zumarragarrek baino gehiago lan egiten dute,hori egia da. 20 bat urte nituela, Kalebarreneko festetan, Areizagaplaza eginda zegoela, bertan saskibaloi partida antolatzea pentsatuzen. Udalak ez zuen gaizki ikusi, baina urretxuarrak plaza autozbeteko zutela esaten hasi ziren eta azkenean ez zen bertan partidarikjokatu. Ez zuten nahi Kalebarreneko festak Urretxura pasatzea",oroitzen du.
Zumarragan ez omen litzateke halakorik gertatuko."Zumarragarrak nahiko hotzak gara, gauzak aurrera eramatekoborondate handia behar da eta askotan apur bat falta zaigubeharbada".
Dena den, azkenaldian giroa dezente berotu da baiZumarragan eta bai Urretxun. "Zer esango dizut bada?Kalebarrenekoa eta geltokikoa ez dago ulertzerik. Aurreko urteetakoharreman ona berreskuratu beharko lukete. Gauza asko, bi herrietanegin beharrean, elkarrekin egingo balituzte, hobe. Dena den, elkarulertzea ez da sekula erraza izaten. Alderdiek zeresan handia dute.Alderdi barruan bi herrietako jendea ados jartzearekin nahikoa da",dio.
Mila Irizar geroz eta gutxiago irteten dakalera eta ez daki bizilagunak bere iritzi berekoak diren. "Garaibatean gehiago irteten nintzen, umeekin ikastolara, katekesira…duela urtebete arte ama zaintzen izan naiz eta irteteko ohitura galdudut. Dena den, jendearen artean zoratu ote garen sentsazioa nagusidela uste dut. Ez dakit nork duen errua, baina gertatu dena ez danormala. Zorionez, herritarren artean harremana lehen baino hobea daeta ez da halakorik gertatzen".
Amaia Aranburu: “Senarrak Eitzagakoadela esaten dut beti, baina oso argi utzi nion ez ginela hara joango”
Amaia Aranburuk ere ez du aurkezpenhandirik behar. Izan ere, bi herriotako hainbat ekimenetan partehartu du eta kultur ekitaldi ugari aurkeztu ditu. Urretxuarra izatez,Gernikako Arbola plazan bizi da senarrarekin eta alabekin.
Ez du uste urretxuarren eta zumarragarren artean aldehandirik dagoenik. "Lehenago, beharbada, alde handiagoa egongozen edo euren herritartasuna indartsuagoa izango zen. Ni, adibidez,urretxuarra naiz eta etxebizitza erostekotan geundenean Urretxunbilatu nuen. Nahiago nuen bertan gelditu. Dena den, pentsatzenhasita, Kalebarrenen bizitzea antzerakoa litzateke", dio.
Argi utzi nahi du ez duela bere urretxuartasuna azkenmuturreraino eramaten. "Dantzan Irrintzi taldean aritu nintzen.Orain bi herrietako taldea da, baina garai hartan Zumarragarekinlotzen zen. Bestalde, Zumarragako Udalak lanen bat egiteko eskatudidanean, inongo arazorik gabe egin dut", azaldu du.
Dena den, urretxuartasuna beste era batera ulertzenduenik ere badela onartzen du. "Nahiko parte hartzailea izannaiz, baina gurasoak ere Urretxukoak dituztenek, beharbada,urretxuartasuna sartuagoa dute oraindik. Nire kasuan, ama Bergarakoada eta aita Ezkiokoa. Urretxukoa naiz, baina ez dut ezerZumarragakoen aurka".
Bi herrietako bizilagunen artean, jaiak bizitzeko moduannabaritzen du alderik handiena. "Urretxukoak herrikoiagoak izandira beti. Zumarragak Santa Isabel eguna dauka, baina Urretxukoakparte hartzaileagoak direla iruditzen zait".
Azken finean nabari zaio nongoa den… Senarra, berriz,Eitzagakoa du. "Berak hangoa dela esaten du beti, baina oso argiutzi nion ez ginela hara joango. Beti herri erdian bizi izan naizeta, gainera, bere lanbideagatik bakarrik egotea tokatzen zaitaskotan. Amarengandik gertu egon nahi nuen…".
Bere inguruan gai hau antzera bizi dutela dio. "Gauregun gazteen artean ez dago gai honen inguruko istilurik. Urretxukojaietan zumarragarrek parte hartzen dute eta alderantziz, esaterako.Batzuk erradikalagoak izango dira, baina ez zaizkit ondoan tokatu".
Azkenaldiko tirabirek herritarren jarreran eraginik ezdutela izan dio. "Herritarroi berdin zaigu autoak nondikpasatzen diren. Inporta zaiguna trafiko arazorik ez izatea da. Ez dutudalen jardunaren berri, ez dakit tirabirak alkateen artekoakbakarrik diren, baina aurrez hitz eginda gauzak beste modu bateraegin daitezke. Pentsa zenbat kostatu den trafiko azterketaeskatzea!".
Elkarkidetza bultzatzearen aldekoa da. "Kanpotikdatorrenari herri bakarra iruditzen zaio eta guretzat ere hobealitzateke gauzak elkarrekin egingo bagenitu. Azpiegitura hobeaklortuko genituzke bi herrientzako. Azken urteotan elkarkidetzaindartu egin da, baina urte asko pasatu ziren, esaterako, SantaLutziak elkarrekin antolatzen hasi aurretik. Amorrua ematen zidankomunikabideetan Zumarraga bakarrik aipatzen zutela ikusteak".
Bi herriak bat egitea ez zaio beharrezkoa iruditzen,baina bai elkarrekin gehiago lan egitea. "Literatur lehiaketezeta Santa Lutziez gain, beste gauza batzuk ere egin beharko lirateke.Zenbait urrats, trafiko azterketarena bezala, lehenago emanbeharrekoak ziren. Bi alkate hauek kurrikulum luzea dute, bainaherritar arruntek lehenago egingo zuten beharbada", dio.
Bere ingurukoek antzerako sentsazioa omen dute. "Hauekzertan ari dira? eta tankerako galderak nagusi dira. Guztion onerakodiren gauzetan, biek amore eman beharko lukete. Errotondaren kontuaPásalo saioan ere atera zen eta hori nahiko lotsagarria izanzen urretxuar eta zumarragar guztiontzat", amaitu du.