Nolatan sortu zen egitasmo hau?
Antxiñe Mendizabal: Banekien Jakak bere lana Udalei eman ziela eta ikusi nuenean sekulakoa egin zuela iruditu zitzaidan. Koldoren marrazkien berri ere banuen. Liburua egitea otu zitzaidan, Udalari proposatu nion eta onartu egin zuten.
Koldo, dirudienez, zuri ere egokia iruditu zitzaizun proposamena.
Koldo Cadierno: Eginda nituenez gain, beste hamabost bat marrazki egin behar izan ditut. Baserri batzuk bigarrengoz marraztu ditut, oraingoan beste ikuspuntu batetik. Desagertutako asko ere egin behar izan ditut, garai bateko argazkietan edo margoetan oinarrituta.
A.M.: Dagoeneko desagertuta dauden baserriak liburuan ikusi ahal izatea gauza handia da.
K.C.: Zoritxarrez, ezin izan dugu batzuen inguruko irudirik aurkitu eta horien marrazkiak falta dira.
Zenbat baserri azaltzen dira liburuan?
A.M.: Sekula ez ditut kontatu… Ez dira ehunera iristen. Beste batzuen inguruko informazioa ere topatu dugu, baina ez dugu sikiera non zeuden jakiterik izan. Aurkitu ditugun guztien inguruko aipamenak daude.
Zein da liburuaren egitura?
A.M.: Baserri bakoitzak bere inguruko istorioa eta marrazkia ditu. Horretaz gain, ilustrazio orokorragoak daude. Gaiak jokoa ematen zuenean, berari buruzko marrazkiak sartu ditugu. Zumarragako parrokiaren eraikitze prozesua erakusten duena ikus daiteke, adibidez. Halako bospasei daude. Bestalde, liburua auzoka dago antolatuta. Bakoitzak bere azaltxoa du, Zumarragako planoarekin eta baserri bakoitzaren kokagunearekin. Zutik daudenak kolore batez ageri dira eta desagertuta daudenak beste batez. Zumarragan bost baserri auzo daude: Aranburu, Elgarresta, Leturi, Soraitz eta Agiña. Liburuak hitzaurreak, baserrien indizea eta gaien aurkibidea ere baditu. Narrazioari dagokionez, estiloa zaintzen saiatu naiz. Erritmoa, zentzua eta orden ulergarria ematen saiatu naiz. Zinematografiko samarra dela uste dut. Historia liburuetan, zehaztasun nahia dela eta, ez da narrazioa horrenbeste zaintzen.
Zer itxura izango du liburuak?
A.M.: Karratu samarra izango da eta berrehun orrialde pasatxo izango ditu. Bi bertsio aterako dira: euskarazkoa eta gaztelerazkoa. Maketa eta diseinua asko landu da, irakurterraztasuna lortzeko. Forma oso garrantzitsua da niretzat.
Zer tirada izango du?
A.M.: Udalak diruz lagundu duenez, ale kopuru bat beretzat hartuko du. 1.000 ale inguru aterako dira.
Zer aurkitu dezakegu baserri bakoitzari dagokion atalean?
K.C.: Ez da baserri bakoitzaren deskripzioa egiten.
A.M.: Errazagoa da zer ez den esatea zer den esatea baino. Ez dut baserri bakoi-tzaren historia bildu. Bakoitzaren inguruko istorioak ageri dira. Zumarragako historiari buruzko kronika batzuk dira, baserrikoak eta herrikoak, baina baserriak ikuspuntutzat hartuta. Errazena adibide bat jartzea da. Lehenengo baserri horren inguruan aurkitu diren datuei buruzko sarrera txiki bat egiten da. Horrek Zumarragako historiaren pasarte bati buruz hitz egiteko aitzakia ematen dit. Landabururen kasuan, serorak aipatzen dira.
K.C.: Kasu honetan, serorek erlijioak zuen botereaz hitz egiteko aukera ematen dute.
A.M.: Baserriak aitzakia hutsa dira. Ez da genealogia liburua. Batzuetan jabea aipatzen da, besteetan maizterra eta beste batzuetan inor ere ez. Bestalde, ez dago orden kronologikorik. Baserri batean XVI. mendeko istorioa aurki dezakezu eta hurrengoan XIX. mendekoa.
Nondik lortu dituzu datuak?
A.M.: Lan historikoa eginda zegoen. Artxiboan hiru lan oso garrantzitsu zeuden: Jose Luis Ugarteren Urretxu eta Zumarragako Toponimia, Anjel Kruz Jakaren Paseando por todos los solares de Zumarraga eta Udal artxiboan baserriei buruz dagoen informazio administratibo guztia. Nik zer egin dut? Baserri bakoitzari buruz zegoena arakatu dut. Ugarteren lana oso zientifikoa da. Hasieran ez duela ezertara eramango dirudi, baina baserrien historian murgildu ahala, datu horiek oso interesgarriak dira. Jakak, berriz, benetako landa lana egin zuen. Bera ibili zen baserriz baserri. Nik zegoen informazioa dagokion testuinguruan kokatu dut. Gauzak interpretatu ditut. Ugarteren liburua zoragarria da, baina historia interesatzen zaionari ez dio balio. Jakaren liburuak balio handikoak dira, baina ez du interpretatzen. Nik zeuden datuak interpretatzen ausartu naiz.
K.C.: Aipatu dituzun liburu horietan sartu zara eta bakoitzaren onena atera duzu, forma ezberdina emateko. Barojak nobela onak garai zehatz bat historia liburuak baino hobeto erakusten duela zion. Ados nago. Antxiñek ez du nobela egin, baina datuak bere testuinguruan kokatu ditu.
A.M.: Lan arriskutsua da. Zumarragaren historiari buruzko liburuetan datuak ageri dira, baina inork ez ditu azaltzen gertaera horien guztien testuinguruak. Ni gertaera horiek herrian, Gipuzkoan eta Euskal Herrian kokatzen saiatu naiz. Hori da interesatzen zaidana.
K.C.: Herritarrak baserrietatik herri gunera jaitsi zireneko trantsizio garaiak garrantzi handia du liburuan. Baserriak 500 urte ditu eta denbora horretan guztian gertatutakoa azaltzen da.
A.M.: Ez da kronologia bat, baina une garrantzitsuenak ageri dira: noiz handitu ziren baserriak, noiz heldu zen artoa, baserriaren gainbehera… Liburu honen gauzarik onena, guztia irakurriz gero, azken 500 urte hauen ikuspuntu globala eskaintzen duela da. Bestalde, Zumarragako historiako gertakizun garrantzitsuenetako batzuk ageri dira: baserritik herrira eman zen pausoa eta Urretxurekin harremana.
Urretxuk ere bere tokia izango du liburuan, noski.
A.M.: Ez nintzateke harrituko polemika sortuko balitz. Ez zait inporta. Urretxuren historiari buruzko liburuetan ezer gutxi ulertzen dut, datuak bere testuinguruan jartzea falta baita. Interpretazioa egiten ausartu naiz, horrek gauzak ulertzen laguntzen baitu. Urretxu burgesagoa zen eta Zumarragak nekazal kutsu handiagoa zuen. Hori jakitea garrantzitsua da, bi bide ezberdin jarraitu baitzituzten. Urretxu bakarrik aipatzeak edo Zumarraga bakarrik aipatzeak ez du zentzurik. Marrazki batean ondo azaltzen dugu. 1450 inguruan Urretxu hiribildu gisa sortu zen eta Zumarraga sakabanatuagoa zen. Menditarra zen.
Hiribildua nola sortu zen?
Zumarragako ahaltsuenak elkartu ziren eta Lazkaoko jauntxoaren agindupetik ihes egiteko hiribildua behar zutela erabaki zuten. Sistema feudaletik irteteko eta hiritartasuna lortzeko modua izan zen. Gero, herri bakoitzak bere bidea jarraitu zuen.
Lan gogorra izan al da?
A.M.: Bi urteko lana izan da. Igandero Alaska tabernan elkartzen ginen eta gure interpretazioak egiten genituen. Hemen idazkaria bizi zen, hor txokolatea egiten zen… esaten ibili gara. Lan nekagarria izan da, baina zorionez Koldo buru-belarri murgildu da eta sarritan berrindartu egin nau.
K.C.: Liburuan hipotesi asko daude. Alperrik etorriko dira maquina de la verdad delakoarekin.
A.M.: Bildu ditugun datu historikoen interpretazioa da.
Zer da bi herriotako jendea gehien txundituko duena?
A.M.: Ezagutzen ez nituen gauzak aurkitu ditut. Legazpi aldean burdinolak daudela badakigu, baina Legazpi dorretxearen ondoan ere bazeuden. Inguru hartan jarduera ekonomiko garrantzitsua zegoen. Nekolalde dorrearen ingurukoa ere aipagarria da. Aurki Udalak horren inguruan enkargatutako liburua aterako du Maria Dolores Lakabek. Dorre hori saskigileen aldapa inguruan zegoen. Gu, lortutako datuekin, marrazkia egiten ausartu gara. Artxiboaren arabera, lau dorre eta armarria zituen, erreka ondoan zegoen…
Zer gertatu zen dorre horrekin?
A.M.: Zumarragan hiru dorre izan ziren: Legazpi, Nekolalde eta Urruti. Azken honen kokapenari buruzko daturik ez dugu. Nire ustez, izena dela eta, Urruti baserria dagoen inguruan egongo zen. Kontuan izan behar da Urruti Zumarragako baserri zaharrenetakoa dela. Bestalde, inguru hartan elkartu ziren eta erabaki zuten erregeari hiribildua eskatzea. Seguru aski, ez ziren eremu batean elkartuko… Etxeren batean elkartuko ziren eta ez herriko kaskarrenean… Nekolalde dorreari dagokionez, Erdi Arokoa zen. XIV. mendean zutik zen dagoeneko eta gotorleku modukoa zen. Aurrerago almenak izan zituen. Bertan armak izateko baimena zuten. Nobleek halako hainbat toki zituzten Gipuzkoan. Aurrerago, bandoen arteko gudak amaitu zirenean, erregeak dorre horiek mozteko agindua eman zuen. Nekolalde dorreak pixkanaka bere indarra galdu zuen eta desagertu egin zen.
Zein izan da zuek gehien harritu zaituzten datua edo gertakaria?
A.M.: Nire ustez Urretxu eta Zumarragaren garapenari dagokion informazioa oso garrantzitsua dira. Gipuzkoa bera nola garatu zen ulertzeko balio du: nekazal gizartea izatetik burgesa izatera nola pasatu zen. Orain arte Urretxuko historia eta Zumarragakoa bakoitza bere aldetik aztertu dira, baina erabat lotuta daude. Datuek gauza batzuk besteekin lotzeko eta ideia orokorra lortzeko balio izan didate. Madrileko gorteetan euskaldun asko zeuden, baita zumarragarrak ere. Orain ulertu dut zergatik: garai hartako enpresariei komeni zitzaielako.
K.C.: Ez zara Zumarragako historia eskaintzera mugatu, dagokion garaiarekin lotu duzu.
A.M.: Gerra karlisten ondorio garrantzitsuena, foruen galtzearekin batera, lur komunalen galtzea izan zen. Azken honek eragin handiagoa izan zuen herritarrengan, euren ekonomian eragin handia izan zuen. Nola heldu naizen horraino? Baserri bateko gazteak soldadutzara joan nahi ez zuelako. Hori da abiapuntua edo aitzakia. Horrek historia biziagoa egiten laguntzen du. Pertsonaiak egiazkoak dira, bere izen-abizenekin. Horrek guztiak historia guztion artean egiten dugula erakusten du.
K.C.: Liburua bertako biztanleez mintzo da. Hori dela eta, guztiontzat interesagarria dela uste dut.
Zein izan da baserriaren garrantzia?
A.M.: Zumarragaren oinarrian baserriak daude. Hori beste herri askotan ere hala da, baina Zumarraga oso berandu bihurtu zen hiri. Bere ezaugarri feudal eta menditarrak oso berandu arte mantendu zituen. Jauntxoak gizarte feudalean oso ondo bizi ziren, baina batzuk azkarrak izan ziren. Hiri bat sortzea erabaki zuten, Urretxu, Lazkaoko jaunaren babesetik irteteko. Zumarragako familia askok baserria zuten Zumarragan, baina Urretxun ere etxea zuten. Bi sistemez aprobetxatzen ziren. Urretxu sortu eta urte asko pasatu ziren populatua izan zen arte. Batzar Nagusietan kexa bat aurkeztu zen, erregea engainatu egin zutela esanez.
K.C.: Horrek urretxuartasuna eta zumarragartasuna baliogabetzen ditu: hasieran berberak ziren alde batekoak eta bestekoak.
A.M.: Dena den, pixkanaka interes kontrajarriak agertu ziren. Alde batetik burgesiarenak zeuden eta bestetik gizarte tradizionalarenak.
Nortzuk bizi ziren baserrietan?
A.M.: Maiorazkoa Euskal Herriko historian giltzarria da. Familia aberatsak geroz eta aberatsagoak egin zituen eta pobreak gero eta pobreago.
K.C.: Bestalde, familia bakoitzak bere baserria zuela pentsa daiteke, baina ez da hala. Asko errentan bizi ziren.
A.M.: Liburu honek mugikortasuna erakutsi nahi du. Baserria estatikoa zela dirudi, baina jabe gutxi zeuden eta alokairua ordaintzen ez zuten familiak bota egiten zituzten. Mugikortasun handia zegoen. Garai hartakoa biziraupen ekonomia zen.
Antxiñe Mendizabal: Banekien Jakak bere lana Udalei eman ziela eta ikusi nuenean sekulakoa egin zuela iruditu zitzaidan. Koldoren marrazkien berri ere banuen. Liburua egitea otu zitzaidan, Udalari proposatu nion eta onartu egin zuten.
Koldo, dirudienez, zuri ere egokia iruditu zitzaizun proposamena.
Koldo Cadierno: Eginda nituenez gain, beste hamabost bat marrazki egin behar izan ditut. Baserri batzuk bigarrengoz marraztu ditut, oraingoan beste ikuspuntu batetik. Desagertutako asko ere egin behar izan ditut, garai bateko argazkietan edo margoetan oinarrituta.
A.M.: Dagoeneko desagertuta dauden baserriak liburuan ikusi ahal izatea gauza handia da.
K.C.: Zoritxarrez, ezin izan dugu batzuen inguruko irudirik aurkitu eta horien marrazkiak falta dira.
Zenbat baserri azaltzen dira liburuan?
A.M.: Sekula ez ditut kontatu… Ez dira ehunera iristen. Beste batzuen inguruko informazioa ere topatu dugu, baina ez dugu sikiera non zeuden jakiterik izan. Aurkitu ditugun guztien inguruko aipamenak daude.
Zein da liburuaren egitura?
A.M.: Baserri bakoitzak bere inguruko istorioa eta marrazkia ditu. Horretaz gain, ilustrazio orokorragoak daude. Gaiak jokoa ematen zuenean, berari buruzko marrazkiak sartu ditugu. Zumarragako parrokiaren eraikitze prozesua erakusten duena ikus daiteke, adibidez. Halako bospasei daude. Bestalde, liburua auzoka dago antolatuta. Bakoitzak bere azaltxoa du, Zumarragako planoarekin eta baserri bakoitzaren kokagunearekin. Zutik daudenak kolore batez ageri dira eta desagertuta daudenak beste batez. Zumarragan bost baserri auzo daude: Aranburu, Elgarresta, Leturi, Soraitz eta Agiña. Liburuak hitzaurreak, baserrien indizea eta gaien aurkibidea ere baditu. Narrazioari dagokionez, estiloa zaintzen saiatu naiz. Erritmoa, zentzua eta orden ulergarria ematen saiatu naiz. Zinematografiko samarra dela uste dut. Historia liburuetan, zehaztasun nahia dela eta, ez da narrazioa horrenbeste zaintzen.
Zer itxura izango du liburuak?
A.M.: Karratu samarra izango da eta berrehun orrialde pasatxo izango ditu. Bi bertsio aterako dira: euskarazkoa eta gaztelerazkoa. Maketa eta diseinua asko landu da, irakurterraztasuna lortzeko. Forma oso garrantzitsua da niretzat.
Zer tirada izango du?
A.M.: Udalak diruz lagundu duenez, ale kopuru bat beretzat hartuko du. 1.000 ale inguru aterako dira.
Zer aurkitu dezakegu baserri bakoitzari dagokion atalean?
K.C.: Ez da baserri bakoitzaren deskripzioa egiten.
A.M.: Errazagoa da zer ez den esatea zer den esatea baino. Ez dut baserri bakoi-tzaren historia bildu. Bakoitzaren inguruko istorioak ageri dira. Zumarragako historiari buruzko kronika batzuk dira, baserrikoak eta herrikoak, baina baserriak ikuspuntutzat hartuta. Errazena adibide bat jartzea da. Lehenengo baserri horren inguruan aurkitu diren datuei buruzko sarrera txiki bat egiten da. Horrek Zumarragako historiaren pasarte bati buruz hitz egiteko aitzakia ematen dit. Landabururen kasuan, serorak aipatzen dira.
K.C.: Kasu honetan, serorek erlijioak zuen botereaz hitz egiteko aukera ematen dute.
A.M.: Baserriak aitzakia hutsa dira. Ez da genealogia liburua. Batzuetan jabea aipatzen da, besteetan maizterra eta beste batzuetan inor ere ez. Bestalde, ez dago orden kronologikorik. Baserri batean XVI. mendeko istorioa aurki dezakezu eta hurrengoan XIX. mendekoa.
Nondik lortu dituzu datuak?
A.M.: Lan historikoa eginda zegoen. Artxiboan hiru lan oso garrantzitsu zeuden: Jose Luis Ugarteren Urretxu eta Zumarragako Toponimia, Anjel Kruz Jakaren Paseando por todos los solares de Zumarraga eta Udal artxiboan baserriei buruz dagoen informazio administratibo guztia. Nik zer egin dut? Baserri bakoitzari buruz zegoena arakatu dut. Ugarteren lana oso zientifikoa da. Hasieran ez duela ezertara eramango dirudi, baina baserrien historian murgildu ahala, datu horiek oso interesgarriak dira. Jakak, berriz, benetako landa lana egin zuen. Bera ibili zen baserriz baserri. Nik zegoen informazioa dagokion testuinguruan kokatu dut. Gauzak interpretatu ditut. Ugarteren liburua zoragarria da, baina historia interesatzen zaionari ez dio balio. Jakaren liburuak balio handikoak dira, baina ez du interpretatzen. Nik zeuden datuak interpretatzen ausartu naiz.
K.C.: Aipatu dituzun liburu horietan sartu zara eta bakoitzaren onena atera duzu, forma ezberdina emateko. Barojak nobela onak garai zehatz bat historia liburuak baino hobeto erakusten duela zion. Ados nago. Antxiñek ez du nobela egin, baina datuak bere testuinguruan kokatu ditu.
A.M.: Lan arriskutsua da. Zumarragaren historiari buruzko liburuetan datuak ageri dira, baina inork ez ditu azaltzen gertaera horien guztien testuinguruak. Ni gertaera horiek herrian, Gipuzkoan eta Euskal Herrian kokatzen saiatu naiz. Hori da interesatzen zaidana.
K.C.: Herritarrak baserrietatik herri gunera jaitsi zireneko trantsizio garaiak garrantzi handia du liburuan. Baserriak 500 urte ditu eta denbora horretan guztian gertatutakoa azaltzen da.
A.M.: Ez da kronologia bat, baina une garrantzitsuenak ageri dira: noiz handitu ziren baserriak, noiz heldu zen artoa, baserriaren gainbehera… Liburu honen gauzarik onena, guztia irakurriz gero, azken 500 urte hauen ikuspuntu globala eskaintzen duela da. Bestalde, Zumarragako historiako gertakizun garrantzitsuenetako batzuk ageri dira: baserritik herrira eman zen pausoa eta Urretxurekin harremana.
Urretxuk ere bere tokia izango du liburuan, noski.
A.M.: Ez nintzateke harrituko polemika sortuko balitz. Ez zait inporta. Urretxuren historiari buruzko liburuetan ezer gutxi ulertzen dut, datuak bere testuinguruan jartzea falta baita. Interpretazioa egiten ausartu naiz, horrek gauzak ulertzen laguntzen baitu. Urretxu burgesagoa zen eta Zumarragak nekazal kutsu handiagoa zuen. Hori jakitea garrantzitsua da, bi bide ezberdin jarraitu baitzituzten. Urretxu bakarrik aipatzeak edo Zumarraga bakarrik aipatzeak ez du zentzurik. Marrazki batean ondo azaltzen dugu. 1450 inguruan Urretxu hiribildu gisa sortu zen eta Zumarraga sakabanatuagoa zen. Menditarra zen.
Hiribildua nola sortu zen?
Zumarragako ahaltsuenak elkartu ziren eta Lazkaoko jauntxoaren agindupetik ihes egiteko hiribildua behar zutela erabaki zuten. Sistema feudaletik irteteko eta hiritartasuna lortzeko modua izan zen. Gero, herri bakoitzak bere bidea jarraitu zuen.
Lan gogorra izan al da?
A.M.: Bi urteko lana izan da. Igandero Alaska tabernan elkartzen ginen eta gure interpretazioak egiten genituen. Hemen idazkaria bizi zen, hor txokolatea egiten zen… esaten ibili gara. Lan nekagarria izan da, baina zorionez Koldo buru-belarri murgildu da eta sarritan berrindartu egin nau.
K.C.: Liburuan hipotesi asko daude. Alperrik etorriko dira maquina de la verdad delakoarekin.
A.M.: Bildu ditugun datu historikoen interpretazioa da.
Zer da bi herriotako jendea gehien txundituko duena?
A.M.: Ezagutzen ez nituen gauzak aurkitu ditut. Legazpi aldean burdinolak daudela badakigu, baina Legazpi dorretxearen ondoan ere bazeuden. Inguru hartan jarduera ekonomiko garrantzitsua zegoen. Nekolalde dorrearen ingurukoa ere aipagarria da. Aurki Udalak horren inguruan enkargatutako liburua aterako du Maria Dolores Lakabek. Dorre hori saskigileen aldapa inguruan zegoen. Gu, lortutako datuekin, marrazkia egiten ausartu gara. Artxiboaren arabera, lau dorre eta armarria zituen, erreka ondoan zegoen…
Zer gertatu zen dorre horrekin?
A.M.: Zumarragan hiru dorre izan ziren: Legazpi, Nekolalde eta Urruti. Azken honen kokapenari buruzko daturik ez dugu. Nire ustez, izena dela eta, Urruti baserria dagoen inguruan egongo zen. Kontuan izan behar da Urruti Zumarragako baserri zaharrenetakoa dela. Bestalde, inguru hartan elkartu ziren eta erabaki zuten erregeari hiribildua eskatzea. Seguru aski, ez ziren eremu batean elkartuko… Etxeren batean elkartuko ziren eta ez herriko kaskarrenean… Nekolalde dorreari dagokionez, Erdi Arokoa zen. XIV. mendean zutik zen dagoeneko eta gotorleku modukoa zen. Aurrerago almenak izan zituen. Bertan armak izateko baimena zuten. Nobleek halako hainbat toki zituzten Gipuzkoan. Aurrerago, bandoen arteko gudak amaitu zirenean, erregeak dorre horiek mozteko agindua eman zuen. Nekolalde dorreak pixkanaka bere indarra galdu zuen eta desagertu egin zen.
Zein izan da zuek gehien harritu zaituzten datua edo gertakaria?
A.M.: Nire ustez Urretxu eta Zumarragaren garapenari dagokion informazioa oso garrantzitsua dira. Gipuzkoa bera nola garatu zen ulertzeko balio du: nekazal gizartea izatetik burgesa izatera nola pasatu zen. Orain arte Urretxuko historia eta Zumarragakoa bakoitza bere aldetik aztertu dira, baina erabat lotuta daude. Datuek gauza batzuk besteekin lotzeko eta ideia orokorra lortzeko balio izan didate. Madrileko gorteetan euskaldun asko zeuden, baita zumarragarrak ere. Orain ulertu dut zergatik: garai hartako enpresariei komeni zitzaielako.
K.C.: Ez zara Zumarragako historia eskaintzera mugatu, dagokion garaiarekin lotu duzu.
A.M.: Gerra karlisten ondorio garrantzitsuena, foruen galtzearekin batera, lur komunalen galtzea izan zen. Azken honek eragin handiagoa izan zuen herritarrengan, euren ekonomian eragin handia izan zuen. Nola heldu naizen horraino? Baserri bateko gazteak soldadutzara joan nahi ez zuelako. Hori da abiapuntua edo aitzakia. Horrek historia biziagoa egiten laguntzen du. Pertsonaiak egiazkoak dira, bere izen-abizenekin. Horrek guztiak historia guztion artean egiten dugula erakusten du.
K.C.: Liburua bertako biztanleez mintzo da. Hori dela eta, guztiontzat interesagarria dela uste dut.
Zein izan da baserriaren garrantzia?
A.M.: Zumarragaren oinarrian baserriak daude. Hori beste herri askotan ere hala da, baina Zumarraga oso berandu bihurtu zen hiri. Bere ezaugarri feudal eta menditarrak oso berandu arte mantendu zituen. Jauntxoak gizarte feudalean oso ondo bizi ziren, baina batzuk azkarrak izan ziren. Hiri bat sortzea erabaki zuten, Urretxu, Lazkaoko jaunaren babesetik irteteko. Zumarragako familia askok baserria zuten Zumarragan, baina Urretxun ere etxea zuten. Bi sistemez aprobetxatzen ziren. Urretxu sortu eta urte asko pasatu ziren populatua izan zen arte. Batzar Nagusietan kexa bat aurkeztu zen, erregea engainatu egin zutela esanez.
K.C.: Horrek urretxuartasuna eta zumarragartasuna baliogabetzen ditu: hasieran berberak ziren alde batekoak eta bestekoak.
A.M.: Dena den, pixkanaka interes kontrajarriak agertu ziren. Alde batetik burgesiarenak zeuden eta bestetik gizarte tradizionalarenak.
Nortzuk bizi ziren baserrietan?
A.M.: Maiorazkoa Euskal Herriko historian giltzarria da. Familia aberatsak geroz eta aberatsagoak egin zituen eta pobreak gero eta pobreago.
K.C.: Bestalde, familia bakoitzak bere baserria zuela pentsa daiteke, baina ez da hala. Asko errentan bizi ziren.
A.M.: Liburu honek mugikortasuna erakutsi nahi du. Baserria estatikoa zela dirudi, baina jabe gutxi zeuden eta alokairua ordaintzen ez zuten familiak bota egiten zituzten. Mugikortasun handia zegoen. Garai hartakoa biziraupen ekonomia zen.
